نگاهی به نشر الکترونیک آثار مرحوم آیت الله حسین‌علی منتظری
درگذشت چهره‌های بزرگ علم، فرهنگ و جامعه دردناک است، ولی بعد از آن‌که موج‌های احساسی ناشی از درگذشت این چهره‌ها فرونشست، آن‌ها موضوع بررسی‌های گوناگون و آکادمیک می‌شوند. درگذشت آیت الله منتظری دردناک بود و حواشی درگذشت ایشان هم خبر روز شدند که تا چندین روز، ذهن بیشتر ایرانی‌ها را به خود مشغول کرده بودند. حالا موج احساسی درگذشت ایشان آرام گرفته است و می‌توان بررسی کارهای ایشان را شروع کرد، چیزی که نه به دنیای من مربوط می‌شود و نه علم آن را دارم. ولی یک چیز برای من در مورد ایشان جالب است و آن هم وب‌سایت ایشان و درنهایت، نشر الکترونیک آثارشان است که می‌خواهم کمی در موردش حرف بزنم.
صفحه‌ی اصلی وب‌سایت این مرجع تقلید شیعه، ساده و ترکیب شده با رنگ آبی کم‌رنگ است و به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی اطلاعات گوناگونی را در اختیار خوانندگان خود قرار می‌دهد، از فتواها و فایل‌های صوتی گرفته تا زندگی‌نامه و فهرست آثار و جایی برای طرح پرسش یا جایی برای فرستادن آثاری که از آیت الله در دسترس داریم [مثلن عکس یا فایل صوتی یا چیزهای مشابه]. در بالای صفحه، یک نوار باریک زیر عکس آیت الله بخش‌های مختلف سایت را مشخص می‌کند و یکی از گزینه‌ها این است: «آثار الکترونیک»، که بهتر بود می‌زدند «نشر الکترونیک آثار»، چون ایشان به صورت مشخص اثری را برای انتشار الکترونیکی کار نکرده‌اند، بل‌که نسخه‌های آن‌لاین نوشته‌های‌شان را از این بخش می‌توان دانلوود کرد.
با کلیک بر روی «آثار الکترونیک»، یک صفحه برای خواننده باز می‌شود که خود به دو قسمت کلی تقسیم شده: کتاب‌های فارسی و کتاب‌های عربی. در بخش فارسی آثارشان، بیست و یک عنوان کتاب [در مجموع 25 جلد، که بعد از دانلود فایل‌های پی‌دی‌اف حجمی برابر 81.5 مگابایت پیدا می‌کنند] قرار گرفته‌اند. آثار را در سه فرمت می‌توان دریافت کرد: یکی به صورت پی‌دی‌اف است که برای آدم‌هایی مثل من که کتاب‌ها را در صفحه‌های مانیتور خود می‌خوانند یا آن‌ها را پرینت می‌زنند، جذاب است. فرمت جالب دیگر، فرمت جاوا است که مخصوص موبایل است. شما می‌توانید کتاب را دانلوود کنید و بعد در موبایل خودتان داشته باشید و در وقت‌های آزادتان بخوانید. برای آدم‌های مذهبی که می‌خواهند «توضیح المسائل» را همیشه همراه داشته باشند، انتخاب خوبی است. فرمت سوم، یک فایل نرم‌افزار است، به این شکل که شما آن را دانلوود می‌کنید و با کلیک بر روی فایل، نرم‌افزار باز شده و کتاب را در فرمت اچ‌تی‌ام‌اِل برای‌تان ورق می‌زند. خوشحال کننده است که وب‌سایت یک چهره‌ی مذهبی چنین امکانات هیجان‌انگیزی را در خود داشته باشد.
اما باز کردن کتاب‌ها آدم را ناامید می‌کند. در حالی که در صفحه‌ی سایت، طرح جلد کتاب‌ها را می‌بینید، هیچ کدام از کتاب‌ها طرح جلد ندارند و این عجیب است. از طرفی دیگر، کتاب‌ها برای خوانده شدن بر روی مانیتور طراحی نشده‌اند، بل‌که تنها کتاب‌ها را در همان طراحی آماده شده برای چاپ‌شان [بیشتر کتاب‌ها قبلن چاپ شده‌اند و هم‌چنان تجدید چاپ هم می‌شوند] پی‌دی‌اف شده‌اند. این برای کسانی خوب است که می‌خواهند کتاب را پرینت بزنند. اگر بخواهید کتاب‌ها را همین طوری ورق بزنید، فونت‌ها اذیت می‌کنند، امکانات جانبی مثل فهرست هوشمند [که بر روی هر فصل کلیک کنید و روی همان بخش برود و لازم نباشد هی ورق بزنید یا به قول انگلیسی‌ها بوک‌مارک] ندارد. بهتر بود کتاب‌ها را به دو شکل کار می‌کردند، یکی برای چاپ و یک نسخه برای خوانده شدن. احتمالن مدیرهای سایت می‌گویند که نسخه‌ی نرم‌افزاری برای خوانده شدن بر روی مانیتور طراحی شده، که من این حرف را رد می‌کنم. ترکیب رنگ‌بندی صفحات نرم‌افزاری برای کسانی که مثل من دوره‌های میگرن دارند، اصلن مناسب نیست. کتاب‌ها مخاطب‌محور [یا به قول انگلیسی‌ها یوزِر-فِرِندلی] نیستند.
ماهیت درونی فرم کتاب‌ها هم نشان می‌دهد که نتوانسته‌اند هم‌گام با زمان پیش بروند. مثلن، مشهورترین کتاب این مجموعه، کتاب خاطرات آیت الله منتظری است که در هنگام نشر خود، غوغایی به پا کرد. کتاب در بیش از 1200 صفحه تنظیم شده و بخش اعظم آن، صرف مصاحبه با آیت الله است که کودکی خود را تا میانه‌ی سال 1376 دنبال می‌کند. از دید حرفه‌یی زندگی‌نامه‌نویسی، این تنها قدم اول کار است. برداشته‌اند نسخه‌ی خام خاطرات را منتشر کرده‌اند. این جالب است، اما برای محقق‌ها و کسانی که کار علمی انجام می‌دهند. برای خواننده‌ی عادی، کتاب بیش از حد طولانی، ملالت‌بار و تکراری است. باید یک ویراستار حرفه‌يی کتاب را غربال می‌کرد، سوال‌ها را حذف می‌کرد و جواب‌ها را در هم ادغام می‌کرد. تصویرهای تکرار حذف می‌شد و زبان یک‌دست می‌شد. به این شکل، یک کتاب خواندنی، در حجمی حدود 600 صفحه پدید می‌آمد. همین را هم می‌شد کار کرد، کتاب را به صورت رمان بازنویسی کرد و البته فشرده و موجز، و حجم اثر را به سیصد تا چهارصد صفحه رساند و آن را برای خواننده‌ی معمولی عرضه کرد. کاری که در غرب برای چهره‌های مشهور خود انجام می‌دهند و ما هم بالاخره یک روزی باید این کار را شروع کنیم.
با وجود تمام ایرادهایی که نگاه مدرن و اینترنت-زده‌ی من در نشر الکترونیک کتاب‌های مرحوم آیت الله منتظری می‌بیند، وب‌سایت ایشان یک تصویر خوشحال کننده از چیزی بود که برای خیلی‌های دیگر [مثلن آقای خاتمی، یا آقای کدیور یا دیگرانی که هم مسیر آقای منتظری حرکت می‌کنند] می‌تواند باشد: کتاب‌های‌تان را در وب‌سایت‌های رسمی خودتان منتشر کنید. از خیر سود مادی بگذرید و بگذارید خواننده‌های شما، در هر جای جهان که باشند، تنها با دانستن زبان فارسی، آثار شما را بخوانند.
سید مصطفی رضیئی (سودارو) هستم. لیسانس ادبیات انگلیسی از دانشگاه غیرانتفاعی خیام، متولد بیست فروردین 1363 در مشهد و ساکن کشور کانادا. اولین قرارداد کتاب‌ام را در سال 1385 با نشر «کاروان» بستم، کتاب شفاهی توقیف شد. کتاب‌های دیگرم را بتدریج نشرهای «افراز»، «ویدا»، «کتابسرای تندیس»، «پریان»، «مروارید» و «هزاره‌ی سوم اندیشه» به بازار می‌فرستند. نوشته‌هایم در روزنامه‌ها و مجله‌های مختلفی از جمله «تهران امروز»، «کارگزاران»، «اعتماد»، «اعتماد ملی»، «فرهیختگان»، «آسمان»، «تجربه»، «مهرنامه»، «همشهری داستان»، «همشهری اقتصاد» و «گیلان امروز» منتشر شده‌اند. یک سال مسوول مرور کتاب وب‌سایت «جشن کتاب»، متعلق به انتشارات کاروان بودم ونزدیک به چهار سال مسوول مرور کتاب وب‌سایت «جن و پری» بودم و مدتی هم در وب‌سایت‌های «مزدیسا»، «مرور» و «مد و مه» می‌نوشتم. دارم سعی می‌کنم که زندگی‌ام را مرتبط با کتاب نگه دارم. در مطبوعات صرفا در مورد کتاب و ادبیات می‌نویسم و بیشتر وقت‌ام به نوشتن مرور کتاب می‌گذرد. وب‌لاگ‌نویسی را در سال 2004 در بلا‌گ‌اسپات با نام «سودارو» شروع کردم که بعد از سه سال و نوشتن هشت‌صد پست وب‌لاگ، ف‌ی‌ل‌ت‌ر شدم. بعد به حسین جاوید در «کتاب‌لاگ» ملحق شدم و صفحه‌یی در آن وب‌سایت داشتم که بعد از حدود دو سال و نوشتن نزدیک به یک‌صد و هفتاد پست، آن‌جا هم ف‌ی‌ل‌ت‌ر شد. بعد به بلاگ‌فا پناهنده شدم تا گذر روزگار چه در چنته‌ی خود داشته باشد. مرسی که به این‌جا سر می‌زنید.